vrijdag 5 oktober 2012

Stoner - John Williams

'Vergeet niet wat u bent,' zei hij langzaam, 'en wat u zou willen worden, en het belang van wat u aan het doen bent. Sommige oorlogen, nederlagen en overwinningen van de mens zijn niet militair en belanden niet in de annalen van de geschiedenis.' (p. 52-53)

Onlangs verscheen de Nederlandse vertaling van Stoner (1965), een indringende roman van John Williams. Daarin doet hoofdpersoon William Stoner verwoede pogingen om aan zijn leven betekenis te geven. Aan het begin van de twintigste eeuw verlaat hij de boerderij van zijn ouders om te studeren aan de universiteit. Hij zoekt zijn geluk door op een feest de mooie Edith aan te spreken en verkiest tegen de wens van zijn ouders de Engelse letterkunde boven de landbouw. Stoner maakt keuzes en heeft zijn leven op orde, maar ontdekt al snel dat hij in een fuik is gezwommen. Hij blijkt zich verbonden te hebben aan een grillige vrouw die geen liefde voor hem voelt. En hij koos voor een loopbaan aan een instituut waarbinnen een sfeer van conflicten heerst.



Stoner ontvlucht vrouw en collega's door zich te storten op de Engelse literatuur. 'De liefde voor literatuur, voor taal, voor de geheimen van de geest en het hart, die zichzelf in de minieme, merkwaardige en onverwachte combinaties van letters en woorden toonden, in het zwartste en kilste drukwerk - de liefde die hij geheim had gehouden alsof die illegaal en gevaarlijk was, daar begon hij voor uit te komen, eerst weifelend, toen vrijmoediger en toen trots.' (p. 134-135) Hij isoleert zich van zijn omgeving en vindt afleiding in de noeste arbeid die hij moet verrichten om zijn boek te vervaardigen. Ondertussen vorderen de jaren en verandert de jongeling in een oude, kwetsbare man.

De roman is ingetogen, maar wordt daardoor niet minder meeslepend. Met Stoner omschrijft Williams hoe de tijd kan voortschrijden terwijl onze handelingen aan betekenis inboeten. Die worsteling weet Williams formidabel neer te schrijven. Net als het geluk binnen handbereik is en het leven zin lijkt te hebben, moet Stoner alweer afstand nemen en blijkt alles voor niets geweest. Wat het leven brengt, vervat Williams in het volgende citaat: 'Hij schepte een macaber en ironisch genoegen in de mogelijkheid dat hij met het beetje inzicht dat hij had weten te verweven tot de volgende vaststelling was gekomen: dat op lange termijn alle dingen, zelfs het inzicht dat hem dit deed inzien, vergeefs en onbetekenend waren, en uiteindelijk oplosten in een leegte waaraan ze niets veranderden.' (p. 208-209)

Het meest stuitende is nog wel dat dit ook opgaat voor deze prachtige roman. Hoe graag je je ook wentelt in de mooie volzinnen van Williams, het verhaal gaat door, tot na het lezen van de laatste pagina's het besef zich opdringt dat ook de roman Stoner in de eeuwigheid vervliegt. Gelukkig schenken uitgevers met een heruitgave soms wijselijk een tweede leven aan meesterwerken als Stoner.

Williams, J. (1965), "Stoner", Amsterdam: Lebowski Publishers, Nederlandse uitgave (2012)


Deze bespreking van Jeroen Göttgens verschijnt ook in het online magazine Banger Sisters van Erya Media, www.bangersisters.nl